Θεραπεύοντας την πόλη
Ἄλγους Ἴασις
Η προσφορά της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού
Πανεπιστημίου Αθηνών στην κοινωνία και την εκπαίδευση
Απαγορεύεται το «πτύειν»!
Παρά τις προσπάθειες της ιατρικής πανεπιστημιακής κοινότητας για τον έλεγχο της διασποράς της μολυσματικής νόσου, εμπόδιο παραμένει η αδυναμία των πολιτών να τηρήσουν κανόνες υγιεινής, καθώς και η άρνησή τους να δηλώσουν την ασθένεια προς αποφυγήν κοινωνικού στιγματισμού.
Ασθενείς επιχειρούν να πείσουν τους ιατρούς να δηλώσουν για εκείνους ότι πάσχουν από άλλη νόσο, μη μολυσματική, όπως η πνευμονία, φοβούμενοι την απομόνωση και την απώλεια της εργασίας τους. Συνήθης πρακτική είναι η κατανάλωση αλκοόλ, πριν την εξέταση, με σκοπό την καταπράυνση του βήχα και τη διάλυση των πτυέλων.
Η αντιμετώπιση της υψηλής μεταδοτικότητας της φυματίωσης επέβαλλε την επόπτευση του δημόσιου και ιδιωτικού βίου, η οποία συνιστούσε μια μορφή ελέγχου, που στόχευε στην ασφάλεια της κοινωνίας και στην ενίσχυση της πρόληψης.
Το 1901 ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος κατά της Φυματίωσης θέτει σε ευρεία κυκλοφορία τον «Δεκάλογο κατά της Φθίσεως» για την ενημέρωση του κοινού.
Κλειστοί δημόσιοι χώροι, καφενεία και μέσα μεταφοράς εξοπλίζονται με ειδικά πτυελοδοχεία ή πτυελίστρες γεμισμένες με αντισηπτικό υγρό.
Συστήνεται το σφουγγάρισμα αντί του σκουπίσματος.
Επιβάλλεται ο αερισμός των χώρων και η χρήση μαντηλιού για το φτέρνισμα.
Απαγορεύεται ο συνωστισμός, η κοινή χρήση οικιακών αντικειμένων, οι γάμοι μεταξύ νοσούντων και ο θηλασμός νεογνών από φθισική μητέρα.
Τον ίδιο σκοπό έχουν και δημοσιεύματα στον Τύπο.
Τη βιωμένη εμπειρία των ασθενειών που πλήττουν τον πληθυσμό, σκιαγραφεί η λογοτεχνία, ο κινηματογράφος και το ρεμπέτικο τραγούδι, παρέχοντας πληροφορίες για τα συμπτώματα της φυματίωσης: τον πόνο στο στήθος, την ανορεξία, το νυχτερινό πυρετό, τον έντονο βήχα, την αιμόπτυση και την εξασθένηση του οργανισμού. Η φθίση, το σαράκι και το χτικιό είναι δηλωτικά της ασθένειας σε στίχους.
Μάνα, με λένε φθισικό,
μου λεν’, πως δε θα ζήσω,
μέσ’ στης Πεντέλης τα βουνά,
θα πα’ να κατοικήσω.ʺ
Στίχοι για το τραγούδι «Ο φθισικός» του Κώστα Ρούκουνα (1903 – 1984)
Έργα γράφονται σε σανατόρια και μεταφέρουν την επίδραση της απομόνωσης στην ψυχολογία του ασθενούς. Η Μαρία Πολυδούρη (1902-1930) και ο Γιάννης Ρίτσος (1909-1990), τη δεκαετία του 1920, καθώς και ο Μίλτος Σαχτούρης (1919-2005), στα χρόνια της κατοχής, συνυφαίνουν με τα ποιήματά τους έναν φαντασιακό διάλογο για τον πόνο της φυματίωσης που οι ίδιοι βιώνουν.
Για την αντιμετώπιση της νόσου, στην Ελλάδα, στα τέλη του 19ου αιώνα, εφαρμόζονται διάφορες θεραπείες, όπως η υδροθεραπεία, η ηρεμοθεραπεία και η αεροθεραπεία. Συστήνεται, παράλληλα, διατροφή πλούσια σε γαλακτοκομικά και πρωτεΐνες καθώς και η διαβίωση του ασθενούς σε περιβάλλον με καθαρό αέρα. Την εφαρμογή, όμως, των συστάσεων εμποδίζει η φτώχεια και οι ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας.
Την περίοδο 1900-1919 παρουσιάζονται τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας από φυματίωση. Το 1920 θεσπίζεται ο νόμος Περί ιδρύσεως αντιφυµατικών ιατρείων, νοσοκοµείων, αναρρωτηρίων και ορεινών θεραπευτηρίων (Ν. 1979/1920), σε δασώδεις εκτάσεις, με καθαρό αέρα. Κατά το διάστημα του μεσοπολέμου (1920-1939) συστηματοποιείται η καταγραφή των περιστατικών μετάδοσης της νόσου.
Η απομόνωση στα σανατόρια αποτελεί τη μόνη μέθοδο αντιμετώπισης της νόσου μέχρι την ανακάλυψη της στρεπτομυκίνης, του πρώτου αποτελεσματικού αντιφυματικού φαρμάκου. Η στρεπτομυκίνη απομονώνεται το 1943 από το βακτήριο Streptomyces griseus χάρη στην έρευνα του Αμερικανού μικροβιολόγου Albert Israel Schatz (1920-2005), μεταπτυχιακού φοιτητή στο εργαστήριο του Αμερικανορώσου Selman Waksman (1888-1973), στο Πανεπιστήμιο Ρούτγκερς (Rutgers). Για την ανακάλυψή της, ο Selman Waksman έλαβε το Νόμπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής το 1952.
Άμεση ήταν η εισαγωγή της στρεπτομυκίνης στην Ελλάδα από τον Κωνσταντίνο Χωρέμη (1898- 1966), Καθηγητή Παιδιατρικής, που είχε ασχοληθεί με την παιδική φυματίωση και τη φυματιώδη μηνιγγίτιδα.
