Η ιστορική διαδρομή των ψυχιατρικών νοσημάτων, από την αρχαιότητα μέχρι τον 18ο αιώνα, περιλαμβάνει διαφορετικές απόψεις και στάσεις, τόσο των ιατρών όσο και της κοινωνίας, με κυρίαρχη την αντίληψη ότι οι ψυχικά πάσχοντες έχουν καταληφθεί από κάποιας μορφής υπερδύναμη, δαιμονικής ή θεϊκής φύσεως. Αν και η ιπποκρατική θεώρηση της ψυχικής νόσου συνδέει τις ψυχικές αντιδράσεις με τις σωματικές διαταραχές και οι ιατροί στο Βυζάντιο εισάγουν ορθολογικά διαγνωστικά κριτήρια, στη Δύση επικρατεί σκοταδισμός, απομόνωση, εγκλεισμός και κακοποίηση των φρενοβλαβών. Στα τέλη του 18ου αιώνα στο Παρίσι συντελείται η πρώτη μεγάλη ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Το 1793 ο ιατρός Philippe Pinel (1745-1826), επηρεασμένος από τις ιδέες του Διαφωτισμού, απελευθερώνει τους ψυχοπαθείς από τις αλυσίδες και διεξάγει αδιάκοπους αγώνες για τον εξανθρωπισμό των συνθηκών διαβίωσης των έγκλειστων στα άσυλα φρενοβλαβών.

Στον ελλαδικό χώρο, την περίοδο πριν την απελευθέρωση, δεν υπήρχε ειδική δομή και μέριμνα για τους ψυχασθενείς. Το 1838 ιδρύεται το άσυλο φρενοβλαβών, στην υπό αγγλική κυριαρχία Κέρκυρα, ενώ στο ανεξάρτητο Ελληνικό κράτος το πρώτο υγειονομικό διάταγμα για τους ψυχικά πάσχοντες, ο νόμος του 1862 «Περί των φρενοκομείων», καθόριζε τις διαδικασίες εισαγωγής του αρρώστου στο ψυχιατρείο.

Η Ιατρική Σχολή Αθηνών, από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της, συνδράμει στην προσπάθεια να τεθούν οι βάσεις για τη δημιουργία ενός κράτους πρόνοιας. Για να υπηρετήσει αυτόν τον στόχο, τα πρώτα προγράμματα σπουδών περιλαμβάνουν πολλά και διαφορετικά μαθήματα για την κατάρτιση των μελλοντικών επιστημόνων ιατρών. Η προσφορά των διδασκόμενων μαθημάτων στους μελλοντικούς ιατρούς είναι μεγάλη. Ωστόσο, στη διάρθρωση των πρώτων προγραμμάτων σπουδών, η νευρολογία και η ψυχιατρική́ δεν περιλαμβάνονται. Η έλλειψη διδασκαλίας των μαθημάτων για τα ψυχικά νοσήματα καθιστά επιτακτική την ενίσχυση των διδασκόμενων θεμάτων στην Ιατρική Σχολή. Το 1854 η εισαγωγή του μαθήματος Νοσήματα των νεύρων από τον έκτακτο Καθηγητή Συφιλιδικών, Νευρικών και Δερματικών Νοσημάτων, Μιλτιάδη Βενιζέλο (1822-1887) αποτελεί μια μικρή πρόοδο προς την τάση που έχουν ήδη αναπτύξει οι μεγάλες ιατρικές σχολές της Δύσης.

Έξι χρόνια αργότερα, το 1860, ο Αντώνιος Βιτσάρης (1820–1882) διορίζεται έκτακτος Καθηγητής των Νευρικών και Ψυχικών Νοσημάτων και διδάσκει, έως το θάνατό του το 1882, το μάθημα της Νευρολογίας-Ψυχιατρικής. Τον διαδέχεται ο τότε Υφηγητής Μιχαήλ Κατσαράς (1860 - 1939), που μόλις είχε επιστρέψει από την μετεκπαίδευσή του στο Παρίσι, στην κλινική του θεμελιωτή της Νευρολογίας Jean-Martin Charcot (1825-1893). Το 1893 η Ιατρική Σχολή εκλέγει τον Κατσαρά πρώτο Καθηγητή της Νευρολογίας και των Φρενικών Νόσων και μαζί του εγκαινιάζεται η θεσμοθετημένη περίοδος της Νευρολογίας-Ψυχιατρικής στην Ελλάδα. Ωστόσο, η εκπαίδευση των φοιτητών στα νεύρο-ψυχιατρικά νοσήματα πραγματοποιείται στο «Δρομοκαΐτειο» θεραπευτήριο και δεν επαρκεί. Η ανάγκη για τη σύσταση ειδικής πανεπιστημιακής κλινικής, όπου θα πραγματοποιείται τόσο η διδασκαλία, όσο η έρευνα και η περίθαλψη παραμένει επιτακτική.

Το 1899, επί κοσμητείας του Καθηγητή Χειρουργικής Ιούλιου Γαλβάνη (1838-1901), τίθεται ζήτημα να χρησιμοποιηθεί το κληροδότημα του Διονύσιου Αιγινήτη (1818-1884), για την ίδρυση πανεπιστημιακού νοσοκομείου. Μετά από έντονες συζητήσεις και έπειτα από προσωπικές ενέργειες του Καθηγητή Κατσαρά αποφασίζεται το νεοανεγερθέν νοσοκομείο, με την ονομασία «Αιγινήτειο», να στεγάσει την πρώτη πανεπιστημιακή κλινική Νευρικών και Φρενικών (ψυχικών) Νοσημάτων. Η έναρξη της λειτουργίας του Νοσοκομείου πραγματοποιείται το 1904 και σύντομα ο αρχικός αριθμός των κλινών από 24 αυξάνεται σε 70, ενώ με προσωπική πρωτοβουλία του Κατσαρά ιδρύεται παθολογοανατομικό εργαστήριο, φαρμακείο, ηλεκτροθεραπευτήριο και υδροθεραπευτήριο.