Στην υπηρεσία του ασθενούς
Ἄλγους Ἴασις
Η προσφορά της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού
Πανεπιστημίου Αθηνών στην κοινωνία και την εκπαίδευση
Προστατεύοντας το παιδί
Η οργάνωση ενός συγκροτημένου θεσμικού πλαισίου ιατρικής περίθαλψης και φροντίδας δεν είναι εύκολη υπόθεση σε ένα νεοσύστατο κράτος. Η αντιμετώπιση των δεισιδαιμονιών και η καθιέρωση της επιστημονικής προσέγγισης για την αιτία και τη θεραπεία μιας νόσου, απαιτεί επίπονο αγώνα, ειδικά όταν η πλειονότητα του πληθυσμού βρίσκεται σε χαμηλό βιοτικό επίπεδο, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα.
Ένα από τα ζητήματα που καλείται να αντιμετωπίσει η ολιγομελής ιατρική κοινότητα, μετά την ίδρυση του Πανεπιστήμιου Αθηνών, το 1837, είναι η ιατρική περίθαλψη και φροντίδα των νεογνών των άπορων και ανίκανων για ανατροφή οικογενειών. Η φτώχεια, η εξαθλίωση και οι ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης, που αποτελούν δεξαμενές μολυσματικών ασθενειών, ευθύνονται για τον μεγάλο αριθμό βρεφικών θανάτων.
Στη μάχη κατά της βρεφικής θνησιμότητας και της αντιμετώπισης των παιδικών νοσημάτων, επικεντρώνεται το έργο της Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η Κλινική λειτουργεί σχεδόν ταυτόχρονα με την ίδρυση του Πανεπιστημίου, το 1837, αποτελώντας μια από τις παλαιότερες κλινικές στην Ευρώπη αλλά και στον κόσμο. Η πρακτική εξάσκηση των φοιτητών γίνεται αρχικά στο Παιδιατρικό Τμήμα της Αστυκλινικής. Με την έναρξη της λειτουργίας, όμως, του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών το 1859 δημιουργούνται κατάλληλες συνθήκες για εξειδικευμένη εκπαίδευση των φοιτητών της Ιατρικής Σχολής.
Αρχικός σκοπός της ίδρυσής του είναι η φιλοξενία και η περίθαλψη των εγκαταλελειμμένων βρεφών, καθώς και η προστασία της μητέρας. Παράλληλα μεριμνά για την ομαλή ψυχοσωματική ανάπτυξη των βρεφών και την κοινωνική τους αποκατάσταση μέσω ενός οργανωμένου δικτύου υιοθεσιών και ανάδοχων οικογενειών. Η προσφορά του είναι σπουδαία, καθώς για περίπου μια δεκαετία είναι το μοναδικό ίδρυμα του είδους του στην πρωτεύουσα.
Το 1879 στο Βρεφοκομείο Αθηνών αρχίζει να λειτουργεί αυτόνομη η Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστήμιου Αθηνών, η οποία αποσπάται από την Εσωτερική Παθολογία και αναπτύσσεται πλέον ως ιδιαίτερος ιατρικός κλάδος. Ο Αναστάσιος Ζίννης (1829-1899) διορίζεται Καθηγητής των Νοσημάτων των Παίδων και υπό την εποπτεία του, επιχειρείται, για πρώτη φορά, στατιστική περιγραφή και καταγραφή των παιδικών νοσημάτων και της βρεφικής θνησιμότητας. Τα πορίσματα των ερευνών του βραβεύονται από την Ιατρική Ακαδημία των Παρισίων.
Στα τέλη του 19ου αιώνα στην Πανεπιστημιακή Παιδιατρική Κλινική δημιουργείται το πρώτο οργανωμένο νεογνικό τμήμα. Το 1895 ο Υφηγητής Παθολογίας των Παίδων Δούκας Δημητριάδης εισάγει πρώτος την αντιδιφθεριτική οροθεραπεία, μόλις δύο χρόνια μετά την ανακάλυψή της από τους Emil von Behring (1854-1917) και Erich Wernicke (1859-1928). Ας σημειωθεί πως η διφθερίτιδα είναι μια βαριά λοιμώδης νόσος που προσβάλλει κυρίως παιδιά, εκδηλώνεται στο ανώτερο αναπνευστικό σύστημα και μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο. Την περίοδο 1895-1896, η Πανεπιστημιακή Παιδιατρική Κλινική αποκτά το δικό της Μικροσκοπικό Εργαστήριο, που σύντομα αναβαθμίζεται σε Μικροβιολογικό. Το 1897 ο τότε Υφηγητής και μετέπειτα Καθηγητής της Παιδιατρικής Κλινικής Χρήστος Μαλανδρίνος (1862–1928) ανακοινώνει την πρώτη διασωλήνωση της τραχείας σε παιδί. Το 1899 ο ιατρός Αλέξανδρος Δευτεραίος, ο οποίος διέθετε ιδιωτικό κέντρο εμβολιασμού για την ευλογιά, αναλαμβάνει τον δωρεάν εμβολιασμό κατά της ευλογιάς σε όλα τα έκθετα παιδιά. Το 1899 αναπτύσσεται το Εργαστήριο Γάλακτος, απαραίτητο για τη χημική ανάλυση του αποστειρωμένου γάλακτος, και την ίδια χρονιά αγοράζονται οι πρώτες τρεις θερμοκοιτίδες στη χώρα μας. Το 1900 ο οδοντίατρος Δημήτριος Δημητριάδης αναλαμβάνει, μετά από προσωπική του επιθυμία, την αμισθί οδοντιατρική περίθαλψη των παιδιών.
Την περίοδο 1901-1902 ο Υφηγητής Νοσημάτων των Παίδων Σπυρίδων Καραβασίλης διδάσκει στους φοιτητές της ιατρικής τη διασωλήνωση και την τραχειοστομία επί πτωμάτων και επί ζώντων. Στις αρχές του 20ού αιώνα η Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου διαθέτει συνολικά 13 θερμοκοιτίδες, συμβάλλοντας ακόμη περισσότερο στην καταπολέμηση της παιδικής θνησιμότητας.
Το 1866 αποφασίζεται η κατασκευή της βρεφοδόχου στο εξωτερικό του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών, η οποία, όμως, λειτούργησε το 1883 λόγω ενδοιασμών και φόβων πως θα πολλαπλασιαζόταν ο αριθμός των έκθετων βρεφών. Στη βρεφοδόχο οι άπορες μητέρες, έγγαμες και άγαμες, μπορούσαν να αφήσουν τα μωρά τους. Γνωρίζουν πως στο Βρεφοκομείο θα λάβουν φροντίδα και προστασία. Υπολογίζεται πως το Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών έχει υποδεχτεί, καθόλη τη διάρκεια της λειτουργίας του, ως κέντρο υποδοχής και φιλοξενίας άπορων παιδιών, περίπου 50.000 παιδιά. Ενδεικτικό των κοινωνικών και οικονομικών πιέσεων που υφίσταντο οι νεαρές μητέρες είναι ο αριθμός των εγκαταλελειμμένων βρεφών που έφτανε πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στα 1200 ετησίως, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του ’50 περίπου στα 650-700. Τα περισσότερα ήταν κορίτσια. Η βρεφοδόχος καταργήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’60.
Το Βρεφοκομείο Αθηνών αποτελεί το πρώτο θεσμικό κέντρο παιδιατρικής περίθαλψης στη χώρα μας, καθώς και το πρώτο κέντρο εκπαίδευσης των φοιτητών της Ιατρικής Σχολής και των ιατρών για την απόκτηση της ειδικότητας της παιδιατρικής. Φιλοξένησε στις εγκαταστάσεις του την Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου έως το 1915 και εκπαίδευσε περισσότερους από 6000 φοιτητές της Ιατρικής Σχολής.
Ωστόσο, η ανάγκη για την ίδρυση ενός μεγάλου Παιδιατρικού Νοσοκομείου στην πρωτεύουσα με όλες τις διαγνωστικές και θεραπευτικές δυνατότητες είναι πλέον επιτακτική. Ικανοποιείται την 1η Απριλίου του 1900, όταν το νεοϊδρυθέν Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» υποδέχεται το πρώτο άρρωστο παιδί. Σκοπός της ίδρυσής του είναι η νοσηλεία παιδιών έως δέκα ετών, καθώς και η εκπαίδευση των νοσηλευτριών.
Το 1926 εγκαθίσταται στο Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» η Α' Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστήμιου, με πρωτοβουλία του Καθηγητή Χρήστου Μαλανδρίνου (1862-1928). Στη μακροχρόνια πορεία της, η Κλινική οργανώνει και λειτουργεί πρωτοποριακά εργαστήρια και εξειδικευμένα τμήματα, μοναδικά στον ελλαδικό χώρο, συμβάλλοντας στην πρόοδο της παιδιατρικής επιστήμης. Η τριπλή αποστολή της πανεπιστημιακής κλινικής για νοσηλεία, διδασκαλία και έρευνα αποτυπώνεται στις κλινικές μονάδες και στις παιδιατρικές εξειδικεύσεις που διαθέτει για τη διάγνωση και τη θεραπεία των παιδικών ασθενειών.
Καταλυτική στην πορεία της παιδιατρικής έρευνας είναι η δημιουργία του Ερευνητικού Εργαστηρίου (Χωρέμειο Ερευνητικό Εργαστήριο) της Α' Παιδιατρικής Κλινικής, που εγκαινιάσθηκε το 1964 από τον Καθηγητή Κωνσταντίνο Χωρέμη (1898-1966) και σταδιακά αναδείχθηκε σε πρότυπο ερευνητικό κέντρο με παγκόσμια ακτινοβολία και κύρος. Από το 1999 λειτουργεί ως ανεξάρτητο Εργαστήριο Ιατρικής Γενετικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστήμιου Αθηνών που εξειδικεύεται στη διάγνωση, στην αντιμετώπιση και στην πρόληψη γενετικών νοσημάτων.
Το 2003 ιδρύεται η Γ' Παιδιατρική Κλινική στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν». Με παιδιατρικό και νεογνολογικό τμήμα, καθώς και τακτικά εξωτερικά ιατρεία αλλά και παιδιατρικό εξωτερικό ιατρείο επειγόντων περιστατικών συμβάλλει δυναμικά στην περίθαλψη των νεαρών ασθενών. Παράλληλα, μέσα από τη συνεχή κατάρτιση, το άρτιο επιστημονικό έργο, τις δημοσιεύσεις και τα συνέδρια, την εξειδίκευση και το μετεκπαιδευτικό της πρόγραμμα επιτυγχάνει να βρίσκεται στις σπουδαιότερες και σημαντικότερες πανεπιστημιακές παιδιατρικές κλινικές της Ευρώπης.
Χαρακτηριστικό της βρεφικής θνησιμότητας είναι πως το 1838, από τους 496 καταγεγραμμένους θανάτους στην πρωτεύουσα οι 291 αφορούν βρέφη ηλικίας έως δύο ετών. Αξίζει να σημειωθεί πως μόνο οι 181 θανόντες είχαν υποβληθεί σε ιατρική εξέταση. Πέρα από τις άθλιες συνθήκες υγιεινής και διαβίωσης των κατοίκων της Αθήνας, η έλλειψη ιατρών αλλά και μαιών αυξάνει τα ποσοστά θνησιμότητας, τόσο στον γενικό πληθυσμό όσο και στον βρεφικό. Το 1838 σε 26.823 μόνιμους κατοίκους των Αθηνών αντιστοιχούσαν μόλις 25 ιατροί και 41 εμπειρικές μαίες.
Με την έναρξη της λειτουργίας του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών το 1859, η κατάσταση της υγείας των εγκαταλελειμμένων βρεφών και παιδιών βελτιώνεται αισθητά. Αρχικά, το ίδρυμα δεν έχει μόνιμη στέγη, αλλά φιλοξενείται σε διάφορα οικήματα που παραχωρούν ευεργέτες. Το 1874, έπειτα από την παρέμβαση της Βασίλισσας Όλγας και χάρη στην δωρεά του Έλληνα πρόξενου στη Ρωσία και εθνικού ευεργέτη Ιωάννη Κοντογιαννάκη (;-1888), το Βρεφοκομείο Αθηνών εγκαθίσταται στη μόνιμη πλέον στέγη του, στην Πλατεία Ελευθερίας (γνωστή σήμερα ως Πλατεία Κουμουνδούρου).
Η οικία Γαζή, στην οποία λειτουργούσε η Παιδιατρική Κλινική από το 1915, μετά τη μετεγκατάστασή της από το Βρεφοκομείο Αθηνών, έως το 1926, οπότε μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία», όπου λειτουργεί έως σήμερα.
Τον Μάρτιο του 1896 το συμβούλιο της Ιεράς Μονής Πετράκη αποφασίζει να παραχωρήσει οικόπεδο για την ανέγερση Παιδιατρικού Νοσοκομείου, με σκοπό την περίθαλψη και τη φροντίδα των παιδιών. Στο καταστατικό του υπάρχει η πρόβλεψη ότι τα άπορα παιδιά θα νοσηλεύονται δωρεάν, ενώ τα εύπορα έναντι ενός συμβολικού αντιτίμου. Για την ίδρυση του Παιδιατρικού Νοσοκομείου «Η Αγία Σοφία» πρωτοστάτησαν η Πριγκίπισσα Σοφία, καθώς και πλήθος επιφανών γυναικών της εποχής.
Το 2017 εγκαινιάζεται η Μονάδα Αυξημένης Φροντίδας της Γ΄ Παιδιατρικής Κλινικής στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν». Η ίδρυση και η λειτουργία της συνδράμει ουσιαστικά στην αντιμετώπιση σοβαρών προβλημάτων υγείας των παιδιών. Παράλληλα, συμβάλλει αποφασιστικά στην αναβάθμιση του κλινικού, εκπαιδευτικού, επιστημονικού και κοινωνικού έργου της Ιατρικής Σχολής, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.
