Στην υπηρεσία του ασθενούς
Ἄλγους Ἴασις
Η προσφορά της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού
Πανεπιστημίου Αθηνών στην κοινωνία και την εκπαίδευση
Φροντίζοντας τη γυναίκα
Η άσκηση της Μαιευτικής, πριν και μετά τον απελευθερωτικό αγώνα του 1821, γίνεται με υποτυπώδη τρόπο. Ο τοκετός διενεργείται αποκλειστικά από πρακτικές μαίες, οι οποίες είχαν «μαθητεύσει» κοντά σε άλλες εμπειρικές. Παράλληλα με την έλλειψη επιστημονικής κατάρτισης των μαιών, τα νοσηλευτικά ιδρύματα είναι ελάχιστα και η λειτουργία τους περιορισμένη.
Όμως, το νέο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος εκφράζει τη βούληση να λάβει μέτρα ενίσχυσης της δημόσιας υγιεινής. Αντιλαμβάνεται ότι το ζήτημα εκπαίδευσης επαγγελματιών ιατρών είναι υψίστης σημασίας, όπως και η ανέγερση κατάλληλων δομών για τη νοσοκομειακή νοσηλεία των ασθενών.
Με σκοπό την αναβάθμιση της υγειονομικής περίθαλψης και τον περιορισμό των κομπογιαννιτών, ιδρύεται το 1835 στην Αθήνα ένα ιατρικό σχολείο «διὰ τὴν χειρουργίαν, φαρμακοποιίαν καὶ μαιευτικήν» στο οποίο καλούνται για δωρεάν εκπαίδευση οι εμπειρικοί ιατροί και μαίες, καθώς και όσοι επιθυμούν να ασκήσουν το ιατρικό επάγγελμα στο μέλλον.
Εκεί διδάσκονται για τέσσερις μήνες τις βασικές αρχές της μαιευτικής από τον Καθηγητή Νικόλαο Κωστή (1805-1861). Οι εμπειρικές μαίες επωφελούνται από τα μαθήματα στην άσκηση του επαγγέλματός τους.
Με την ίδρυση του Οθώνειου Πανεπιστημίου και της Ιατρικής Σχολής, το 1837, το σχολείο παύει να λειτουργεί. Η εκπαίδευση των φοιτητών της μαιευτικής ανατίθεται στον Καθηγητή Νικόλαο Κωστή (1805-1861), ο οποίος αναλαμβάνει μια από τις πέντε έδρες της Ιατρικής Σχολής, αυτή της Μαιευτικής και Ιατρικής Ύλης.
Η εκπαίδευση των μαιών συνεχίζεται στο Δημόσιο Μαιευτήριο, το οποίο είχε ιδρύσει ο βασιλιάς Όθωνας στα τέλη του 1835 και λειτουργεί υπό τη διεύθυνση του εκάστοτε Καθηγητή Μαιευτικής και Γυναικολογίας του Πανεπιστημίου. Σκοπός της ίδρυσής του είναι η εκπαίδευση των μαιών, η άσκηση των φοιτητών και η δωρεάν περίθαλψη των άπορων μητέρων. Ωστόσο, έως το 1857 έχουν αποφοιτήσει μόλις 64 μαίες.
Το 1906 ιδρύεται στο Αρεταίειο Νοσοκομείο η «Χειρουργική και Γυναικολογική Κλινική», υπό τη διεύθυνση του Kαθηγητή της Εγχειρητικής και Τοπογραφικής Ανατομικής Ευάγγελου Καλλιοντζή (1862-1922). Έμφαση δίνεται στην εκπαίδευση των φοιτητών και ιατρών στη γυναικολογία με διδασκαλία από αμφιθεάτρου και κλινική άσκηση δυο φορές την εβδομάδα, υπό την παρουσία του Καθηγητή. Το 1922, μετά τον θάνατο του Καλλιοντζή, ιδρύεται αυτοτελής έδρα γυναικολογίας στο Αρεταίειο και εκλέγεται τακτικός Καθηγητής ο Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος (1878-1961).
Ωστόσο, η ανάγκη για την ίδρυση και τη λειτουργία ενός αυτόνομου δημόσιου μαιευτηρίου στην πρωτεύουσα εξακολουθεί να απασχολεί το Πανεπιστήμιο Αθηνών και τις κρατικές αρχές.
Η συζήτηση για την ίδρυση ενός νέου νοσοκομείου, αποκλειστικά αφιερωμένου στη μαιευτική και στη γυναικολογία, ξεκινά το 1887 από τον διευθυντή του Δημοσίου Μαιευτηρίου, Καθηγητή Μαιευτικής, Δημήτριο Κόνσολα (1828-1908). Εξήντα επτά χρόνια αργότερα, το 1954, και μετά από δώδεκα αποτυχημένες προσπάθειες, το σχέδιο υλοποιήθηκε με την ανέγερση του Μαιευτηρίου Αλεξάνδρα.
Το 1954 η Αθήνα αποκτά το πρώτο, πλήρως στελεχωμένο και άρτια επιστημονικά καταρτισμένο δημόσιο μαιευτικό νοσοκομείο. Με την ίδρυση του νοσοκομείου, εγκαινιάζεται και η Α΄ Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Σκοπός της κλινικής είναι η εκπαίδευση και η κατάρτιση των νέων μαιευτήρων-γυναικολόγων, καθώς και η εξέταση, η περίθαλψη και η ίαση γυναικών και βρεφών από όλη την Ελλάδα.
Το 1977 θεμελιώνεται η Μονάδα Προγεννητικού Ελέγχου, πρώτη και μοναδική στην Ελλάδα, αλλά και μια από τις πέντε που λειτουργούν τότε σε όλο τον κόσμο. Καθώς ο προγεννητικός έλεγχος παίζει καθοριστικό ρόλο στην κύηση, η Μονάδα Προγεννητικού Ελέγχου συστήνει και πραγματοποιεί μια σειρά εξετάσεων απαραίτητων για τη μέλλουσα μητέρα και το παιδί της. Την ίδια χρονιά λειτουργεί μονάδα εντατικής παρακολούθησης του εμβρύου. Μέσα στα επόμενα χρόνια, η σύσταση επιμέρους μονάδων στο Νοσοκομείο Αλεξάνδρα αποτυπώνει την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στον τομέα της γυναικολογίας και μαιευτικής.
Οι ολοένα αυξανόμενες ανάγκες ιατρικής περίθαλψης και θεραπείας της γυναίκας και του βρέφους οδηγούν το 1996 στην ίδρυση της Γ΄ Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής, στο Γενικό Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο «Αττικόν». Μέσα από την πολύχρονη εμπειρία, την επιστημονική κατάρτιση και το πλούσιο ερευνητικό έργο τους, οι πανεπιστημιακές μαιευτικές και γυναικολογικές κλινικές προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες με γνώμονα την ανακούφιση, την ίαση και την ευζωία μητέρας και βρέφους.
Κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα, η ιατρική κοινότητα του Πανεπιστημίου καλείται να διαχειρισθεί τα αυξημένα ποσοστά λοίμωξης από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, που πλήττουν τον πληθυσμό. Συγκεκριμένα, εκείνη την περίοδο, ελλείψει της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής, τα κρούσματα σύφιλης παρουσιάζουν αύξηση.
Η πρώτη συστηματική και οργανωμένη προσπάθεια αντιμετώπισης των δερματολογικών και σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων πραγματοποιείται το 1910 με την ίδρυση του Νοσοκομείου Ανδρέας Συγγρός. Η λειτουργία ενός εξειδικευμένου κέντρου στην αφροδισιολογία, στα πρότυπα των αντίστοιχων μεγάλων ευρωπαϊκών νοσοκομείων, υπήρξε ένα από τα πλέον σημαντικά ιατρικά και κοινωνικά γεγονότα της εποχής. Σκοπός της ίδρυσής του είναι η δωρεάν θεραπεία γυναικών και ανδρών που πάσχουν από αφροδίσια νοσήματα και η εκπαίδευση των φοιτητών της ιατρικής, της οδοντιατρικής, των μαιών και των νοσηλευτριών στο αντικείμενο της δερματολογίας και αφροδισιολογίας. Το Νοσοκομείο ξεκινά τη λειτουργία του στις 4 Ιανουαρίου του 1910, υπό τη διεύθυνση του Καθηγητή Γεωργίου Φωτεινού (1878-1958). Την πρώτη χρονιά θα προσέλθουν για εξέταση 1156 ασθενείς, εκ των οποίων το 49,2% πάσχει από σύφιλη και θα λάβουν τη θεραπεία της εποχής.
Σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, το Νοσοκομείο και η πανεπιστημιακή κλινική του αποτελούν σημείο αναφοράς των κατοίκων της πόλης των Αθηνών για δερματικά και αφροδίσια νοσήματα, αλλά και τον κατεξοχήν εκπαιδευτικό χώρο, όπου μαθητεύει και αποκτά πολύτιμη κλινική εμπειρία η ελληνική ιατρική κοινότητα των δερματολόγων-αφροδισιολόγων.
Πηγή: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών / ΕΙΕ
Φωτογραφία του Καθηγητή Νικόλαου Κωστή, θεμελιωτή της Μαιευτικής στην Ελλάδα. Ο Κωστής διετέλεσε πρώτος Καθηγητής της Μαιευτικής και Ιατρικής Ύλης, προσωπικός ιατρός του Όθωνα, πρόεδρος του Ιατροσυνεδρίου και πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Αθηνών. Η προτομή του κοσμεί και υποδέχεται τις γυναίκες στην είσοδο του Νοσοκομείου Αλεξάνδρα.
Φωτογραφία του Δημόσιου Μαιευτηρίου. Το Ἐν Ἀθήναις Δημόσιον Μαιευτήριον διαθέτει δέκα κλίνες, οι οποίες είναι ικανές να καλύψουν τις ανάγκες προσέλευσης των εγκύων μέχρι και το 1860. Ωστόσο, παρά τις οργανωμένες προσπάθειες παρατηρείται σημαντική δυσλειτουργία και μικρή προσέλευση, τόσο των επίτοκων όσο και των μαθητριών, καθώς οι ρίζες της προκατάληψης είναι ακόμη βαθιές στον πληθυσμό, που συνεχίζει να εμπιστεύεται παλαιότερες και μη επιστημονικές μεθόδους για τη θεραπεία του. Το 1908 με πρωτοβουλία του τότε Καθηγητή Μαιευτικής Κωνσταντίνου Λούρου (1864–1957), η κυβέρνηση υποχρεώνεται να ανακαινίσει το Δημόσιο Μαιευτήριο, που από το 1858 στεγαζόταν στην οικία του Χριστόδουλου Ευθυμίου (1776-1847) και κληροδοτήθηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Φωτογραφία Νικόλαου Λούρου. Σπουδαία ήταν η συνδρομή του παγκοσμίου φήμης Καθηγητή Νικόλαου Λούρου (1898-1986), ο οποίος θεωρείται ο μεταρρυθμιστής της ελληνικής Μαιευτικής και Γυναικολογίας κατά τον 20ό αιώνα. Η προσφορά του ήταν πολύπλευρη, καθώς το επιστημονικό του έργο καλύπτει όλους τους τομείς της γυναικολογίας και της μαιευτικής. Μεταξύ των πολλών δραστηριοτήτων του, συμπεριλαμβάνεται η διεύθυνση της Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής του Αρεταιείου Νοσοκομείου και η πλήρης ευθύνη για την αποπεράτωση του Μαιευτηρίου Αλεξάνδρα, όπου και διετέλεσε διευθυντής της Α΄ Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής από το 1954 έως το 1968, οπότε και αφυπηρέτησε.
Ο Καθηγητής Νικόλαος Λούρος με τις φοιτήτριες της Σχολής Μαιών «Βασίλισσα Φρειδερίκη». Στο Μαιευτήριο Αλεξάνδρα, το 1955, ιδρύεται η Σχολή Μαιών «Βασίλισσα Φρειδερίκη», τριετούς φοίτησης. Στόχος της Σχολής είναι η εκπαίδευση επιστημόνων μαιών που θα στελεχώνουν τις δημόσιες και ιδιωτικές μαιευτικές και γυναικολογικές δομές της χώρας.
Το Νοσοκομείο Αλεξάνδρα πήρε το όνομά του από την πριγκίπισσα Αλεξάνδρα (1870-1891), Δούκισσα της Ρωσίας, τρίτο τέκνο του Βασιλιά Γεώργιου Α΄, η οποία πέθανε από εκλαμψία κατά τον δεύτερο τοκετό της. Η ιδέα της ονομασίας του ανήκει στον Καθηγητή Χειρουργικής και Πρύτανη του Πανεπιστημίου την περίοδο 1897-1898, Σπυρίδωνα Μαγγίνα (1839-1920).
Ο Σύλλογος Φίλων της Πανεπιστημιακής Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής του Αρεταίειου Νοσοκομείου συμβάλλει στην προαγωγή της δημόσιας υγείας, μέσα από την ενημέρωση, την ευαισθητοποίηση, την πρόληψη αλλά και την υποστήριξη της γυναίκας σε όλα τα στάδια της ηλικίας της (παιδική, εφηβική, αναπαραγωγική και ηλικία εμμηνόπαυσης), ως βασικού αναπαραγωγικού κυττάρου της κοινωνίας. Ο Σύλλογος στηρίζει έμπρακτα το σημαντικό έργο της Πανεπιστημιακής Κλινικής, αναδεικνύοντας τη διαχρονική επιστημονική και κοινωνική προσφοράς της.
Στιγμιότυπο από την επίσκεψη της πριγκίπισσας Αικατερίνης της Σερβίας στη Β΄ Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική του Αρεταίειου Νοσοκομείου, όπου πραγματοποιήθηκε δωρεά ιατρικού εξοπλισμού. Στη φωτογραφία απεικονίζονται, μεταξύ άλλων, από δεξιά προς αριστερά, ο Διευθυντής της Β΄ Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής, Καθηγητής Νικόλαος Βλάχος, ο ομότιμος Καθηγητής Χειρουργικής και τέως Αντιπρύτανης Γεώργιος Πολυμενέας και ο τέως Διευθυντής της Κλινικής, ομότιμος Καθηγητής Ευθύμιος Δεληγεώρογλου.
Το Νοσοκομείο Αφροδίσιων και Δερματικών Νόσων Ανδρέας Συγγρός ανεγέρθηκε το 1910 και παραχωρήθηκε ως δωρεά στο ελληνικό κράτος από την Ιφιγένεια Συγγρού (1842-1921), στη μνήμη του συζύγου της Ανδρέα Συγγρού (1830-1899).
Εξωτερικό ιατρείο γυναικών- αίθουσα αναμονής, 1932. Εκτός από τους θαλάμους νοσηλείας, στο Νοσοκομείο «Ανδρέας Συγγρός» λειτουργούσαν δυο μονάδες εξωτερικών ιατρείων, ανδρών και γυναικών. Τα εξωτερικά ιατρεία αποτελούνταν από αίθουσα αναμονής 100 ατόμων, γραφείο για κλινική εξέταση και λήψη ιστορικού, μικροβιολογικό εργαστήριο και φαρμακείο. Οι άποροι ασθενείς προμηθεύονταν δωρεάν τα συνταγογραφούμενα φάρμακα, ενώ είχε ληφθεί πρόνοια για την «διακριτική» θεραπεία των ασθενών που έπασχαν από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους, λόγω του στίγματος που επικρατούσε για αυτά.
Αίθουσα ακτίνων Finsen, 1932. Από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του, το Νοσοκομείο «Ανδρέας Συγγρός» παρείχε τη δυνατότητα φωτοθεραπείας σε ασθενείς που έπασχαν από δερματικά νοσήματα, και ιδιαίτερα από δισκοειδή ερυθυματώδη λύκο, με το πρωτοποριακό μηχάνημα του βραβευμένου με Νόμπελ, θεμελιωτή της φωτοθεραπείας Niels Ryberg Finsen (1860–1904).
