Η Ιατρική Σχολή στην πρώτη γραμμή
Ἄλγους Ἴασις
Η προσφορά της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού
Πανεπιστημίου Αθηνών στην κοινωνία και την εκπαίδευση
Περίθαλψη σε χαλεπούς καιρούς
Καθηγητές και φοιτητές της Ιατρικής Σχολής καλούνται να δώσουν μάχη σε πολλά μέτωπα, προσφέροντας μέχρι και τη ζωή τους για την προστασία των Ελλήνων στις πιο κρίσιμες εθνικές στιγμές. Καθήκον τους δεν αποτελεί μόνο η περίθαλψη των στρατιωτών στο πεδίο της μάχης και η μετέπειτα νοσηλεία τους στα νοσοκομεία της Αθήνας, αλλά και η υποστήριξη του πάσχοντος πληθυσμού, που μαστίζεται από τις δυσμενείς συνθήκες του πολέμου.
Κατά τη διάρκεια των «εθνικών» πολέμων της Ελλάδας, τον 20ό αιώνα, η περίθαλψη των στρατιωτών συστηματοποιείται. Δημιουργούνται νέες υγειονομικές δομές που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τμήμα διακομιδών και παροχή πρώτων βοηθειών. Παράλληλα, δημιουργείται τμήμα κινητού χειρουργείου, στο οποίο επιτελούνται απλές χειρουργικές πράξεις, ενώ στη συνέχεια τα περιστατικά διακομίζονται στα Στρατιωτικά Νοσοκομεία. Στο πεδίο της μάχης, πρώτο μέλημα του ιατρού είναι να περιδέσει και να καθαρίσει σωστά το τραύμα. Η χρήση των αντιβιοτικών δεν είναι ακόμη ευρεία και οι κακές συνθήκες υγιεινής καθιστούν τις μολύνσεις ιδιαιτέρως επιβλαβείς για τους λαβωμένους στρατιώτες.
Ιατρικές καινοτομίες που συντελούνται την εποχή αυτή:
Στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο (1897) η χρήση ακτινολογικού μηχανήματος στον ελληνικό στρατό συμβάλλει στη μείωση των επιπλοκών των χειρουργικών επεμβάσεων.
Στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913), με τη συμβολή του χειρουργού και μετέπειτα Καθηγητή Χειρουργικής Πολύβιου Κορύλλου (1881-1938), οργανώνεται το πρώτο κινητό χειρουργείο, έτσι ώστε να υπάρχει γρήγορη πρόσβαση στους τραυματίες στο πεδίο της μάχης. Η πρακτική αυτή θα συνεχιστεί και θα καθιερωθεί στους επόμενους πολέμους.
Στους Βαλκανικούς Πολέμους, επίσης, καταπολεμάται η επιδημία της χολέρας που ταλαιπωρεί τα στρατεύματα, με τη συμβολή του Καθηγητή Υγιεινής και Μικροβιολογίας Κωνσταντίνου Σάββα (1861-1929). Ο ίδιος, παρασκευάζει αντιχολερικό ορό και προχωρά στον μαζικό εμβολιασμό του στρατού και του πληθυσμού της Μακεδονίας.
Κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία, οι Καθηγητές Χειρουργικής Μαρίνος Γερουλάνος (1867-1960), Κωνσταντίνος Μέρμηγκας (1874-1942) και Εμμανουήλ Κοντολέων (1879-1940) υπηρετούν στα στρατιωτικά νοσοκομεία του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού στη Σμύρνη. Ο Μαρίνος Γερουλάνος μας μεταφέρει:
Οἱ φέροντες βαρύτατα τραύματα καὶ οἱ ἐγχειριζόμενοι παρέμενον κατ’ ἐντολὴν μου εἰς τὸ Νοσοκομεῖον τοῦ Οὐσσὰκ μέχρις ὅτου ἀκινδύνως δυνηθοῦν νὰ μετακινηθοῦν. Τὴν βαρείαν ταὐτην ἐργασίαν ἐξετἐλεσεν ἡ ὁμὰς ἡμῶν, ἐργαζομένη ἀδιακόπως ἡμέραν καὶ νύχτα, ἀφοσιωμένη εἰς τὴν περιποίησιν καὶ ἐπίδεσιν τῶν τραυμάτων. Αἱ μεγαλύτεραι ἐπεμβάσεις ἐξετελοῦντο ὑπ’ ἐμοῦ. Παρ’ ὅλην τὴν μεγἀλην συρροὴν τῶν κατὰ τὰς πρώτας ἡμέρας προσερχομένων τραυματιῶν, οὐδεὶς τούτων ἔμεινεν χωρὶς νὰ ἐπιδεθῇ καὶ τύχῃ πάσης ἀναγκαίας ἰατρικῆς ἀγωγῆς, καλῆς διατροφῆς, καὶ ἀναγκαίου ἰματισμοῦ. […] Παρὰ τὴν καθ’ ἡμέραν καὶ νύκτα, πλὴν μικρῶν διαλειμμάτων, συνεχῆ ἐργασίαν, τὸ ἐθελοντικὸν προσωπικὸν παρέμεινεν ἀκλόνητοννκαὶ σταθερὸν εἰς τὴν θἐσιν του.
Πηγή: Γερουλάνος. Μ., 1981. Αναμνήσεις (1867-1957). Σελίδες από την ιστορία της νεώτερης ιατρικής στην Ελλάδα. Αθήνα: ΕΛΙΑ.
Με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το τοπίο της υγειονομικής κατάστασης της Αθήνας μεταβάλλεται.
Κατά την ιταλογερμανική κατοχή, παρά τις προσπάθειες των προηγούμενων κυβερνήσεων Βενιζέλου και Μεταξά, για την δημιουργία δομών υγείας, η πόλη και ο πληθυσμός της δοκιμάζονται. Τους αμάχους θερίζει ο λιμός του 1941-1942 και τα ποσοστά θνησιμότητας είναι υψηλά εξαιτίας τόσο του υποσιτισμού όσο και των λοιμωδών νοσημάτων. Συνεχής είναι η συνδρομή του Πανεπιστημίου, που διεξάγει εράνους και συσσίτια προς ανακούφιση των πληγέντων.
Στην πόλη, τα υπάρχοντα νοσοκομεία (Ευαγγελισμός, Ιπποκράτειο, Ελπίς) καθώς και τα Πανεπιστημιακά (Αρεταίειο, Αιγινήτειο, Συγγρός) επιτάσσονται. Οι περισσότεροι εκ των ιατρών-Καθηγητών βρίσκονται στο μέτωπο. Όσοι δεν είναι σε θέση να συνδράμουν στην πρώτη γραμμή του πολέμου, εξαιτίας της προχωρημένης ηλικίας τους, παρέχουν τις υπηρεσίες τους ως σύμβουλοι ιατροί στα πρόσκαιρα στρατιωτικά νοσοκομεία της Αθήνας.
Με την είσοδο των Γερμανών κατακτητών στην πόλη, οι περισσότερες νοσοκομειακές δομές αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην παροχή ιατρικής περίθαλψης. Νοσοκομεία επιτάσσονται ή υπολειτουργούν λόγω ελλείψεων σε φάρμακα και τρόφιμα. Συχνά, πανεπιστημιακοί ιατροί έρχονται σε αντιπαράθεση με τις κυβερνητικές αποφάσεις, με αποτέλεσμα να απομακρύνονται από το Πανεπιστήμιο.
Καθηγητές της Ιατρικής Σχολής, με την ιδιότητα του Έφεδρου Αξιωματικού αποστέλλονται για να υπηρετήσουν την πατρίδα σε διάφορα νοσοκομεία της επικράτειας. Στην φωτογραφία διακρίνουμε τον Καθηγητή Χειρουργικής Ξενοφώντα Κοντιάδη (1903-1941), ανάμεσα στους Καθηγητές Πέτρο Κόκκαλη (1896-1962) (αριστερά) και Κωνσταντίνο Αλιβιζάτο (1905-1997) (δεξιά) Ο Ξενοφών Κοντιάδης έπεσε κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, επιτελώντας το επιστημονικό και πατριωτικό του καθήκον, όταν το 2ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων στο οποίο χειρουργούσε, βομβαρδίστηκε από Γερμανούς στις 20 Απριλίου 1941, ημέρα του Πάσχα.
Τους στρατευμένους πλήττει ο χειμώνας, οι κακουχίες στο πεδίο της μάχης και τα κρυοπαγήματα. Για την περίθαλψή τους ιδρύονται προσωρινές κρατικές νοσοκομειακές δομές. Στη φωτογραφία απεικονίζεται η θεραπεία για τα κρυοπαγήματα σε νοσοκομείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού της Αθήνας κατά την περίοδο 1940-1941. Τη στιγμή αποτύπωσε η φωτογράφος Βούλα Θεοχάρη Παπαϊωάννου.
Πολλοί είναι οι φοιτητές της Ιατρικής, που κλήθηκαν προς παροχή των ιατρικών τους υπηρεσιών κατά τη διάρκεια και μετά το πέρας των σπουδών τους. Το Υπουργείο Στρατιωτικών, στο παρόν έγγραφο, ζητά για τις ανάγκες της Υγειονομικής Υπηρεσίας Στρατού τον κατάλογο των πτυχιούχων του 1922-23, ώστε να καταταγούν στον στρατό υπέρ της πατρίδας. Στον ονομαστικό κατάλογο είναι εγγεγραμμένοι 32 φοιτητές.
Στις φωτογραφίες, παρουσιάζονται οι δυσμενείς συνθήκες περίθαλψης στο μέτωπο της Μικρασιατικής Εκστρατείας το 1921. Για την αντιμετώπιση των τραυματιών του πολέμου, οι πρώτες βοήθειες παρέχονται συχνά στο πεδίο της μάχης, ενώ στήνονται πρόσκαιρα νοσοκομεία σε σκηνές στις οποίες διεξάγονται χειρουργικές επεμβάσεις, ώστε να αποφεύγονται δύσκολες μεταφορές των βαριά τραυματισμένων που επιδεινώνουν την κατάσταση της υγείας τους.
Σχέδια της ζωγράφου Θάλειας Φλωρά-Καραβία (1871-1960) από τους Βαλκανικούς Πολέμους. Η Φλωρά-Καραβία ακολούθησε τον ελληνικό στρατό στο μέτωπο ως ανταποκρίτρια για εφημερίδα της Αλεξάνδρειας. Αποτυπώνει, σε γρήγορα σκίτσα, τις εντυπώσεις της από την καθημερινή ζωή στην πρώτη γραμμή του πολέμου. Απεικονίζονται τραυματίες στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο (επάνω) και η εξέταση τραυματία (κάτω).
![Νοσηλεύτρια διαβάζει σε τραυματίες του Αλβανικού μετώπου που αναρρώνουν σε νοσοκομείο της εποχής, την εφημερίδα "Η Νίκη". [Αθήνα, Φεβρουάριος 1941] Στο απόκομμα από την ίδια εφημερίδα αναγράφεται το διαφημιστικό σλόγκαν: ‘Η «ΝΙΚΗ» στα Νοσοκομεία με τους Τραυματίες μας’.](https://iasis.med.uoa.gr/wp-content/uploads/2021/09/uni3-21.jpg)
Νοσηλεύτρια διαβάζει σε τραυματίες του Αλβανικού μετώπου που αναρρώνουν σε νοσοκομείο της εποχής, την εφημερίδα "Η Νίκη". [Αθήνα, Φεβρουάριος 1941] Στο απόκομμα από την ίδια εφημερίδα αναγράφεται το διαφημιστικό σλόγκαν: ‘Η «ΝΙΚΗ» στα Νοσοκομεία με τους Τραυματίες μας’.
Τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία επιτάσσονται. Στο πρώτο έγγραφο, ο Πρύτανης και Καθηγητής Αφροδισίων Νοσημάτων και Νοσημάτων του Δέρματος Γεώργιος Φωτεινός (1878-1958), εκφράζει την ανάγκη προμηθειών τροφίμων για τους νοσηλευόμενους τραυματίες πολέμου του Αρεταίειου Νοσοκομείου. Στο δεύτερο έγγραφο ανακοινώνεται από το Υπουργείο Στρατιωτικών η επίταξη του Αιγινήτειου για τη νοσηλεία ψυχικά νοσούντων «εκ του πολέμου». Και οι δύο επιστολές υπογράφονται το 1941.
Αποκαλυπτήρια της χάλκινης προτομής του Καθηγητή Χειρουργικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Μαρίνου Γερουλάνου (1867-1960), ο οποίος έλαβε μέρος ως εθελοντής σε όλους τους πολέμους από το 1912 έως το 1945. Ως αρχίατρος οργάνωσε τη διοίκηση σε πολλά στρατιωτικά νοσοκομεία. Η συνεισφορά του στο Πανεπιστήμιο και την Πατρίδα, στις πιο καίριες εθνικές στιγμές, υπήρξε τεράστια.
«ΘΥΣΙΑ ΣΤΟΝ ΒΩΜΟ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ» ΟΙ ΕΘΝΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1940-1944
